Olympe de Gouges : Femme rebelle. Une étude linguistique et discursive de La Déclaration des Droits de la femme et de la citoyenne (1791)

Abstract

Ce mémoire se centre sur Olympe de Gouges, personnalité historique et féministe avant l'heure, connue pour avoir écrit La Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne déjà en 1791. A travers une analyse à la fois linguistique et discursive de cette déclaration, nous avons étudié la subjectivité dans le langage. La méthode appliquée est de type qualitatif. Notre question principale était : Quels sont les moyens linguistiques et rhétoriques utilisés par Olympe de Gouges pour « agiter » le peuple de différentes manières avec la Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne (1791) ? Afin de mieux structurer et ainsi faciliter l'analyse, nous avons précisé quatre questions accessoires auxquelles il faut répondre : 1) Quelles sont les raisons historiques qui ont poussé Olympe de Gouges à écrire la Déclaration de 1791 ? 2) Quelles sont les différences linguistiques entre la Déclaration de 1789 et la Déclaration de 1791 ? 3) Comment Olympe de Gouges utilise-t-elle les déictiques personnels ainsi que les formes nominales d'adresse pour « agiter » le peuple de différentes manières ? 4) De quelle manière les unités lexicales choisies marquent-elles la subjectivité dans le langage ?

Denne masteroppgåva handlar om subjektivitet i språket. Nærare bestemt tek ho for seg korleis avsendaren kan nytte ulike lingvistiske og retoriske verkemiddel for å påverke mottakaren. Oppgåva er ei kvalitativ analyse av den mest kjende teksten til Olympe de Gouges, La Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne (Erklæringa av kvinna og borgerinna sine rettar) frå 1791. Erklæringa vart skriven med utgangspunkt i La Déclaration des droits de l'homme et du citoyen (Erklæringa av mennesket og borgaren sine rettar) (1789), utarbeidd av den sjølvutnemnde nasjonalforsamlinga under den franske revolusjonen. Sistnemnde erklæring var meint å slå fast dei universelle menneskerettane (og vert difor gjerne omtala som Menneskerettserklæringa frå 1789), men mange grupper vart ikkje inkluderte, deriblant kvinnene. Med dette i tankane skreiv Olympe de Gouges si eiga erklæring med mål å fremje kvinnene sine rettar. Studien er ein kombinasjon av ein nærgåande lingvistisk analyse av subjektiviteten i språket og ein diskursanalyse der vi ser erklæringa i historisk kontekst. I diskursanalysen kom det fram at formuleringar og val av tema i erklæringa må sjåast i samband med tankar i tida og hendingar i Olympe de Gouges sitt eige liv. Den lingvistiske analysen synte at erklæringa til Olympe de Gouges har ein relativt høg frekvens av deiktiske pronomen i 1. og 2. person (déictiques personnels) og nominale tiltaleformar (formes nominales d'adresse) når ho vender seg direkte til mottakaren. Vidare er ein stor del av dei leksikalske einingane som er nytta subjektive, og inneheld dei semantiske trekka [negativ/nedsettande] (péjoratif) og [positiv/forbetrande] (mélioratif). Døme på dette er adjektiva underleg (bizarre) og audmjuk (humble). Modale termar som uttykker avsendaren sin grad av samtykke er òg nytta. Døme på dette er adverba kanskje (peut-être) og særleg (surtout). Språket er sentrert rundt avsendar og mottakar, og er særleg dominert av funksjonane emotiv og konativ. Funna syner at Olympe de Gouges har ein personleg stil i erklæringa. Ein grunn til dette kan vere at ho treng å få merksemda til folket og vidare overtyde dei for å fremje saka ho kjempar for, nemleg kvinnene sine rettar.